voeding in de religies

Spijswetten in religies

Voedsel is geen neutrale zaak binnen de verschillende religies. De verschillende religies hebben allemaal hun eigen kenmerken en regels. Een aantal van die regels zijn de spijswetten: dit zijn wetten die het consumptiepatroon van de leden van de betreffende godsdienst beschrijven. Hieronder vallen zowel verboden levensmiddelen als toegestaan voedsel. Zowel de manier van slachten en produceren, bereiden, bewaren of nuttigen, worden in meer of mindere mate door het geloof bepaald.

De islam verbiedt producten zoals varkensvlees, aaseters en alcohol of andere verdovende middelen. Vlees van andere dieren mag geen bloed bevatten, de slachtwijze is er op gericht het dier te laten bloeden. Er mag niet verdoofd worden bij de slacht maar daarbij moet worden opgemerkt dat de religieuze slachtwijze (waarbij de naam van Allah wordt uitgesproken) er niet op gericht is om het dier veel pijn te doen. De rustdag is de vrijdag: op deze dag wordt niet geslacht. Tijdens de Ramadan wordt van zonsopgang tot zonsondergang gevast. In landen waar met de handen wordt gegeten zal altijd de rechterhand worden gebruikt, de linkerhand is onrein.

Het jodendom verdeelt voedsel in koosjer (religieus toegestaan) en niet koosjer. Vlees en zuivel moeten strikt gescheiden worden. Dit gaat zo ver dat er twee serviezen en twee aparte pannensets zijn. Ook de joodse wet kent het verbod op bloed, bepaalde vissoorten (zonder schubben) en varkensvlees, maar ook op bepaalde planten. Koosjere spijzen en dranken mogen niet in contact komen met niet koosjere voedingsmiddelen. De rustdag is zaterdag (sabbat), op deze dag mag er strikt formeel geen eten bereid worden maar wel worden gegeten. De strenge koosjere wetten worden in orthodoxe kringen wel toegepast maar in de meeste westerse gemeenschappen wordt er wat minder strikt mee omgegaan.

Boeddhisten mogen geen vlees en geen planten uit de uienfamilie eten. Eiwitten worden geleverd door tarwegluten en sojabonen. Alcohol is streng verboden. In bepaalde boeddhistische orden mag men na het middaguur niets meer eten.

Het hindoeïsme heeft geen geschreven spijs- en drankwet maar door het geloof in reïncarnatie zijn de hogere kasten bijna allen vegetariërs. Rundvee is heilig en wordt dus niet gegeten. Het gebruik van alcohol en te veel kruiden wordt sterk afgeraden. Tenslotte is reinheid erg belangrijk. Bereiders van voedsel moeten altijd rein zijn, evenals de consumenten van het voedsel.

Mormonen worden aangeraden het lichaam zo gezond en rein mogelijk te houden. Cafeïnehoudende dranken (koffie, thee, cola) zijn verboden, en ook tabak wordt afgeraden. Een aspect van de leer is dat de mormoon zelfstandig moet zijn en zichzelf moet kunnen voorzien. Voorraadvorming is een aspect waar aandacht aan besteed wordt, vandaar dat mormonen een grote nood hebben aan gedroogd en ingeblikt voedsel.

Christenen kennen niet veel spijsvoorschriften. Carnaval, de vastenperiode en Pasen zijn echter wel overblijfselen uit een tijd waarin spijsvoorschriften geldig waren. Na Aswoensdag werd men geacht matig en sober te eten, om vervolgens met Pasen weer volop te genieten. Katholieken hanteerden de vrijdag als visdag. Maar tegenwoordig wordt (uit gezondheidsoverwegingen) geadviseerd om 2x per week vis te eten en ‘vrijdag visdag’ komt in Nederland [en België] nog maar sporadisch voor.
Brood, wijn en olie in het christendom

In de vierde eeuw werd de christelijke godsdienst de officiële cultuur van het keizerrijk en vanaf dat moment manifesteerde deze zich in vele opzichten als getuige en erfgenaam van zowel de joodse cultuur als de Griekse en de Romeinse. Het christendom dat in een authentieke mediterrane beschaving ontstaan en tot ontwikkeling gekomen was, had niet getalmd om als voedingssymbolen en instrumenten voor zijn eredienst die producten te kiezen die zowel in materiële als ideologische zin de basis vormden van deze beschaving: brood en wijn. Na niet geringe polemieken kregen zij de rol toebedeeld van heilige voedingsmiddelen bij uitstek, het beeld en middel van het wonder van de eucharistie. En ook olie, die eveneens onmisbaar was voor de liturgie (voor de toediening van de heilige sacramenten en speciaal om de verlichting in de heilige plaatsen te ontsteken). Enerzijds impliceerde deze keuze een breuk met de joodse traditie, die zowel het brood als de wijn van het offerritueel uitsloot. Brood was gezuurd en derhalve in zekere zin ‘verdorven’ voedsel, wijn was behalve een gefermenteerde een bedwelmende drank. Anderzijds werd door deze keuze de opname van het nieuwe geloof in het waardensysteem van de Romeinse wereld gemakkelijker gemaakt. We kunnen deze redenering ook omdraaien: in de rituele verering van deze drie producten kunnen we natuurlijk ook de invloed van een cultuur, de Romeinse, herkennen, die op veel aspecten van het opkomende christendom haar stempel drukte. Zeker is, of het nu was vanwege de prestige van de Romeinse traditie of vanwege de stimulerende kracht van het nieuwe geloof, dat brood, wijn en olie een buitengewoon succes kenden. Naarmate het christendom zich gaandeweg in Europa verspreidde, en, soms ook op gewelddadige wijze, de plaats innam van andere vormen van religie, werden deze producten – die reeds wijde bekendheid genoten in de sterk geromaniseerde streken – ook het symbool van het nieuwe credo.

De symbolische lading die de christelijke schrijvers uit de vierde en vijfde eeuw aan brood, wijn en olie meegaven is buitengewoon intens. Over Ambrosius leren we dat hij zijn welsprekendheid aanwendde ‘om het volk het wezen van uw [Gods] tarwe, de vreugde van uw olie en de ingetogen roes van uw wijn deelachtig te maken’.

Het feest op zondag

Feesten representeren het buitengewone, terwijl hun betekenis bepaald wordt door hun verhouding met het alledaagse. De verschijning van het feest toont iets van het wezen van de viering – in hun uitbundigheid en overvloed leveren feesten kritiek op het gewone leven, maar zij maken het dagelijkse zo ook draaglijk. (…) Feesten kenmerken zich door uitbundigheid in muziek, licht, beweging en taal, in eten en drinken, in versiering en tooi. Een ingetogen feest bestaat niet. Feesten zijn door overmaat en overvloed getekend. Ze overstijgen zo de beperktheid en schraalheid van het bestaan. Feesten duren eindeloos, alsof er geen einde bestaat. Vierend lijken er geen grenzen aan wat mogelijk is. Feestend wordt de stilte doorbroken, de eenzaamheid vergeten, is men open voor het andere en de anderen. (…)

De zondag is het op de weekcyclus betrokken Paasfeest. De christelijke zondag staat in het teken van de herdenking van het heilsgebeuren van de opstanding, de doorbreking van de geschiedenis. De zondag staat in het teken van de bijeenkomst van de gemeente ter viering van de eucharistie, Christus’ dood en opstanding. Deze sacramentele handeling onderscheidt zich van alle andere religieuze gebruiken en handelingen daarin dat de bijeenkomst van de gemeente op een bepaalde plaats en tijd en volgens bepaalde regels als noodzakelijk voor het ritueel is vereist. Op de zondag wordt zo ook de gemeenschap gevierd, het doorbreken van isolement en eenzaamheid, de opheffing van vervreemding en begeerte. De symboliek van het ritueel – de maaltijd en de verkondiging – is niet instrumenteel, niet doelgericht. Het begrip doel veronderstelt dat het zwaartepunt van de zaak excentrisch is, er buiten ligt. In de liturgie kent de kerk geen doel. Er bestaat geen uitgewerkt pedagogisch plan. De feestelijke viering heeft alleen maar zin, zij bestaat in zichzelf. Het is als spel en als het scheppen van de kunstenaar. In de viering probeert men, als degene die een kunstwerk beschouwt, zichzelf terug te vinden, het innigste heimwee te vervullen. In die viering zijn zij die meedoen geworden als kinderen, spelend voor het aangezicht van de Heer. In die viering wordt het rusteloze zoeken naar een doel afgelegd, dan wordt er geleegd van genade, wordt de tijd verspild. De zondagse kerkdienst dient slechts de communitas. (…) Ook waar de zondag niet meer in de kerk gevierd wordt, blijft deze gemeenschapservaring typerend voor het feest. Dan wordt de gemeenschap gezocht in het voetbalstadion, op het strand en in ieder geval bij de avondmaaltijd. Is dat niet de gelegenheid waar het hele gezin bij elkaar komt?

Advertentie